MARIZA

Świat muzyki zawdzięcza Portugali przede wszystkim pełne pasji oraz elegancji fado. Portugalczycy często zastanawiają się nad sukcesem ich ludowych piosenek, zwłaszcza, że istotą tej sztuki jest przecież w znacznym stopniu poetycki tekst urzekająco zdominowany brzmieniem gitar oraz żarliwym, emocjonalnym zaśpiew wokalistów.

„Podobnie jak w przypadku hiszpańskiego flamenco – wyjaśnia etnograf Dionizy Piatkowski, dyrektor ERY JAZZU – także fado – regionalna muzyka ludowa – urosła do rangi narodowego produktu i doskonałego narzędzia promocji kraju i kultury. Miliony turystów odwiedzają kluby i knajpy Lizbony, by przy długich stołach bawiąc się i popijając porto podziwiać popisy mistrzów. Fado prezentowane jest także na dużych koncertach, odbywają się trasy koncertowe gwiazd tej muzyki. Ogromna popularność fado także poza Portugalią stała się fenomenem wielkiej polityki światowego show-businessu i dzisiaj nikogo nie dziwi już fakt, że gwiazdy fado – Misia, Mariza, Cristina Branco, Katia Guerreiro czy ludyczna Dona Rosa sprzedają płyty w milionowych nakładach i ich recitale są ozdoba najważniejszych festiwali i gal koncertowych.”

Choć zmiany społeczne i gospodarcze znacznie ograniczyły role muzyki ludowej w codziennym życiu, to tradycyjna muzyka regionalna, w tym najbardziej popularne także poza Portugalia fado, jest wciąż nieodłącznym elementem wszystkich portugalskich lokalnych świat, uroczystości rodzinnych oraz imprez estradowych. Dziedzictwo tradycyjnej kultury – od eleganckiego fado po kiczowatą pimpę – jest eksponowane w portugalskiej muzyce rozrywkowej. „Fado oznacza fatum, los, przeznaczenie – wyjaśnia dalej D.Piątkowski – to gatunek muzyczny powstały w XIX wieku w biednych dzielnicach portowych miast Portugalii, głównie w lizbońskich kwartałach Alfama i Mouraria. Fado to melancholijna pieśń, wykonywana przez jednego wokalistę przy akompaniamencie dwóch gitar. Nazywane jest czasami portugalskim bluesem. Jest to zatem ? podobnie jak w afro -amerykańskim bluesie – sentymentalna i liryczna pieśń śpiewana z ekspresja przez solistę najczęściej przy akompaniamencie gitary oraz regionalnej „viola de fado”. To muzyka miasta, nocnych rozrywek i barów, której niejasne pochodzenie nurtuje współczesnych badaczy kultury. Muzykolodzy rozróżniają dwa tradycyjne style fado : miejska odmiana z Lizbony oraz z Coimbry (niekiedy wyróżnia się jeszcze fado z Porto, ale większość znawców uważa je za imitację tego z Lizbony ) uprawiana jest zarówno jako sztuka wokalna , jak i instrumentalna. Równie umuzykalnione są także regiony wiejskie, zachwycające przede wszystkim różnorodnością tradycyjnych instrumentów ludowych „. Pierwsza udokumentowana pieśniarka fado nazywała się Maria Severa. Ale największą pieśniarką fado, jednogłośnie i bezdyskusyjnie uznawaną za królową, międzynarodowy symbol i niedościgły wzorzec artysty tego gatunku była legendarna Amália Rodrigues. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku fado zaczęło przeżywać swój renesans, głównie za sprawą pojawienia się na scenie nowego pokolenia artystów śpiewających zarówno klasyczne jak i uwspółcześnione fado. Najważniejsi z nich to Dulce Pontes, Mariza, Mísia, Cristina Branco, Teresa Salgueiro, Mafalda Arnauth, Camané, Paulo Bragança i Kátia Guerreiro. Niektórzy z nich są znani również za granicami swojego kraju: największe sukcesy odnosi w Wielkiej Brytanii Mariza, Dulce Pontes – w Hiszpanii, Cristina Branco – w Holandii, a Mísia – we Francji. Ale fado pozostaje jednak gatunkiem muzycznym uprawianym prawie wyłącznie w swojej ojczyźnie – Portugalii. Wielką gwiazdą i ambasadorem tej sztuki jest pieśniarka Mariza. Natura obdarowała Marizę głosem o wyjątkowej sile i pięknej barwie, przy czym w jej śpiewie najważniejsze są emocje, które przenikają słuchacza w niespotykany dotąd w muzyce rozrywkowej sposób. Komercyjne sukcesy wokalistki wylansowały fado do wielkiej sztuki estradowej. Rozsławienie Marizy i fado wniósł także kultowy film ( i piękna muzyka) „Lisbon Story” w reżyserii Wima Wendersa (także autora m.in. „Buena Vista Social Club” ). Wspólny występ Marizy i Stinga w nagraniu „A Thousend Years”, oficjalnego hymnu Igrzysk Olimpijskich w Atenach, był także ważnym etapem kreacji mody na portugalskie rytmy w dzisiejszej muzyce popularnej.

Mariza urodziła się w Mozambiku, ale wychowała się w Portugalii, dokąd przeprowadzili się jej rodzice. Śpiewać fado zaczęła już jako dziecko, nim nauczyła się czytać. Dlatego początkowo ojciec rysował jej historyjki obrazkowe, żeby mała Mariza była w stanie zapamiętać treść ulubionej piosenki. ostępy w nauce piosenek fado były tak zadawalające, że już jako 5 letnie dziewczynka dołączała do spontanicznych śpiewów w restauracji rodziców, która znajdowała się w tradycyjnej dzielnicy Lizbony, Maurarii. Odtąd śpiewanie stało się dla Marizy częścią jej codziennego życia. Nikt nie przewidywał, że stanie się także zaczątkiem wielkiej, światowej kariery.

Swój pierwszy album Mariza nagrała w 2001 roku Na płycie „Fodo em Mim”, znalazło się dwanaście utworów: sześć klasycznych pieśni fado oraz sześć oryginalnych, nowych kompozycji, które natychmiast weszły do kanonu lizbońskich pieśni. Już na samym początku swojej kariery Mariza była porównywana z jedną z największych ikon muzyki fado – Amalią Rodriguez . Nuno Nazareth Fernandes, jeden z największych kompozytorów portugalskich komplementował młodą artystkę : „Mariza jest czarującą nadistotą, kimś zesłanym przez Boga do odrodzenia fado”. Publiczność i krytycy podzielili tę entuzjastyczną opinię.

Pierwszy wielki triumf artystki nastąpił w 1999 roku na dwóch koncertach w Porto oraz w Lizbonie. Jako jedna z najważniejszych gości koncertów dla Amalii Rodriguez swoimi krótkimi recitalami oczarowała widzów i krytyków. Te dwa występy transmitowane były na żywo w telewizji portugalskiej. Cały kraj dowiedział się o narodzinach gwiazdy ! W 2000 roku zdobyła prestiżową nagrodę „Voice of fado” i została zaproszona do popularnego programu TV portugalskiej, by zaprezentować fado Stingowi. To spotkanie zaowocowało hymnem „A Thousend Years ” zaśpiewanym w Atlancie. Niebawem została laureatką słynnej „BBC Radio 3 World Music Artist Award” oraz niekwestionowaną divą i mentorem etnicznej muzyki swego kraju. Jej kolejny album ” Fado Curvo” przyniósł artystce nie tylko kolejne laury ( np. prestiżową Deutsch Schallplatten Kritik Award ), ale także uplasował płytę na wiele tygodni na 6 miejscu Top Billboard. Sukcesom nagrań towarzyszyły koncerty w najbardziej nobilitujących salach koncertowych świata (od frankfurckiej Alte Oper po londyński Royal Hall). W 2003 roku Mariza otrzymała tytuł Osobowości Roku, przyznawane przez dziennikarzy dla najwybitniejszych postaci świata. W laudacji napisano, że nagroda jest przyznana za ” wspaniałą promocję portugalskiej tradycji wraz ze szczególną manifestacją kultury fado”.

W 2004 roku Mariza stała się najbardziej oklaskiwana artystką z Portugali, która swą sztuka i śpiewem zjednała sobie miliony nowych entuzjastów na całym świecie. W jej kalendarzu koncertowym znalazły się zarówno Walt Disney Concert Hall (gdzie wystąpiła ze słynną Los Angeles Philharmonic Orchestra), nowojorska Carnegie Hall, Theatro Grec w Barcelonie, Moscow House of Music, jak i na wielkich imprezach festiwalowych (Chicago World Music Festival, San Francisco Jazz Festival, Rock in Rio w Lizbonie a nawet egzotyczne Cairo Song Festival oraz Macau Cultural). Tym wszystkim, którzy nie mogli słuchać artystki na koncertach zaproponowała rejestrację na DVD przepięknego koncerty z londyńskiego Union Chapel.

Album „Transparente” miał swoją premierę aż w 35 krajach ! W ciągu zaledwie kilku tygodni stał się bestsellerowym nagraniem w rodzinnej Portugalii, ale także w Finlandii, Islandii, Francji i Hiszpanii. Przygotowywany kolejny album (oraz DVD) „Concerto Em Lisboa” z pewnością powtórzy także sukces bestsellerowego albumu. Artystka stała się ikoną fado oraz tradycji Portugalii. Liczne nagrody i wyróżnienia ( od Golden Globe Award po Best European Artists/BBC) , udział w międzynarodowych projektach (np. UNICEF, Live 8, H.Ch.Andersen), niezwykła aktywność estradowa mierzona udziałem w największych przedsięwzięciach estradowych i recitalach w prestiżowych salach koncertowych doskonale obrazuje, że Mariza perfekcyjnie wpisuje się w nurt szeroko rozumianej kultury a jej fado , jej interpretacje a zwłaszcza jej podejście do tej muzyki dalekie jest od konserwatyzmu oraz bazowania na komercyjnej ” modzie na ludowość” . Przepięknie łączy wielką dbałość o tradycję fado i perfekcyjnie dodaje sporą dawkę współczesnej ekspresji scenicznej i muzycznej perfekcji. Sama twierdzi ,że ” ostatnią rzeczą jaką chcę, to wstawienie fado do muzeum. Ono musi się rozwijać, musi iść naprzód”.

Fado Em Nim (2001)
Fado Curvo (2003)
Live in London (2004)
O Fado Do Publico (2004)
Transparente (2005)
Concerto Em Lisboa (2006)